Rodos’ta, Osmanlı’dan bugüne uzanan cami, medrese, hamam, türbe, kütüphane ve çeşme üzere, Türk varlığının izlerini taşıyan eserler asırlara meydan okuyor.
Ege Denizi’nde On İki Ada olarak isimlendirilen adaların en büyüğü Rodos, Bozburun Yarımadası’na yaklaşık 11 deniz mili uzaklıkta yer alıyor. Bodrum, Marmaris ve Fethiye’den feribot seferlerinin olduğu adaya, yaklaşık 1,5 saatlik deniz seyahatiyle ulaşılabiliyor.
Roma ve Bizans devirlerinin akabinde Yasal Sultan Süleyman’ın 1522’de fethettiği ada, yaklaşık 400 yıl Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği altında kaldı. Rodos Şövalyeleri’nin de uzun yıllar karar sürdüğü Rodos Kalesi ve içindeki eski Rodos kenti, UNESCO Kültür Mirası Listesi’nde yer alıyor.
Türk tarihinin kıymetli bir kesimi olan Rodos Adası’nın siluetine birinci bakışta, Süleymaniye ve Pargalı İbrahim Paşa mescitlerinin kubbe ve minareleri görülüyor. Mescitlerin yanı sıra kenti çevreleyen kale surlarının ortasında, Osmanlı mirası kubbeli yapılar ve cumbalı meskenler yer alıyor.
Kanuni Sultan Süleyman ismine fethin simgesi olarak 1523’te yaptırılan Süleymaniye Mescidi, adanın merkezinin çabucak her yerinden görülebiliyor.
PARGALI CAMİ İBADETE AÇIK
Adaya gelenleri karşılayan bir öbür Osmanlı yapıtı ise 1540 yılında imali tamamlanan Pargalı İbrahim Paşa Mescidi.
Rodos’ta yalnızca Pargalı İbrahim Paşa Mescidi ibadete açık fakat namaz vakitleri dışında kapıları kilitli tutuluyor, ışıkları da yanmıyor. Adanın yerlisi Türkler, bu duruma reaksiyon gösteriyor. Caminin avlusundaki son cemaat yerinde de namaz kılınmasına imkan tanınması talep ediliyor.
Caminin üst kısmı kapalı tutuluyor. İçeride namaz vakitlerini gösteren dijital ekran göze çarpıyor. Caminin içinde her iki yanda yer minderi ve hasır yastıkla oluşturulmuş oturma alanları dikkati çekiyor.
Adaya seyahat için gelen Türkler, Pargalı İbrahim Paşa Camisi’nin çabucak önünde bulunan yıllanmış çınar ağacının gölgesindeki banka oturup dinleniyor. Burada soluklananlar, kendilerini bir Ege kasabasında üzere hissettiklerini söz ediyor.
Camiye gelenleri, Rodos’un yerli Türklerinden 87 yaşındaki Şahap Kaşlıoğlu karşılıyor. Günün kıymetli kısmını buradaki bankta geçiren Kaşlıoğlu, turistlerle sohbet ediyor, adanın tarihiyle ilgili bilgiler veriyor.
TARİHE YOLCULUK
Kalenin içine girildiği andan itibaren adeta tarihte seyahate çıkılıyor. Antik çağdan bugüne çeşitli periyotlara ilişkin yapıtların olduğu adada, Türk-İslam mimarisinin en hoş örnekleri de yer alıyor.
Türk yapıtlarının neredeyse tamamı, şövalyelerin inşa ettiği heybetli kale duvarlarının çevrelediği “eski kent” olarak bilinen bölgede bulunuyor. Çeşitli devirlere ilişkin farklı yapılarıyla dikkati çeken bu alanda turistler yoğunluk oluşturuyor.
Çarşıdaki seyahat sırasında, kafe ve restoran işleten, esnaflık yapan, adanın yerlisi Türklerle karşılaşmak da mümkün.
Kentin birçok noktasındaki Osmanlı çeşmeleri ve kalenin içine açılan kapılarda Osmanlı alfabesiyle kaleme alınmış kitabeler turistlerin ilgisini çekiyor. Sultan Abdülmecid vaktinde 1852’de inşa edilen Fethi Paşa Saat Kulesi de kafe ve seyir terası olarak kullanılıyor.
Rodos’ta Osmanlı mirası Türk-İslam yapıtları için yönlendirme levhası bulunmaması dikkati çekiyor.
BİTMEYEN RESTORAN
Tarihi kaynaklarda, Rodos’ta Türk medeniyetinin izlerini taşıyan 14 cami ve medrese, 2 hamam, 15 türbe, kütüphane ve çok sayıda çeşmenin bulunduğu belirtiliyor. Mescitlerin birçoklarının harap durumda olması görenleri üzüyor. Rodos Adası’nda, Osmanlı devrinde yapılan mescitlerin neredeyse tamamı “restorasyon” gerekçesiyle yıllardır kapalı tutuluyor.
Bunlardan birisi olan, 1588’de 4. Murat periyodunda inşa edilen Sadrazam Recep Paşa Mescidi de atıl görünümüyle yürek burkuyor. Eski Türk mahallesinin tam ortasındaki meydanda bulunan cami, etrafındaki kafe ve restoranların kalabalığında tüm terk edilmişliğine karşın ayakta durmaya çalışıyor.
Minaresinin bir kısmı yıkık durumdaki cami, yırtık naylon branda çekilmiş pencereleri, ot bürümüş bahçesi, vakte direnen kubbe ve sütunları ile restore edilmeyi bekliyor.
Caminin etrafına şurası iskelenin küflenmiş hali, uzun yıllardır hiçbir tamiratın başlamamış olmasını gözler önüne seriyor.
Kale içindeki bir diğer Osmanlı yapıtı Mehmet Ağa Mescidi de Sokrates Caddesi’nde bulunuyor. Bu cami ile Bab’ı Mesdud, Borazani Baba, Girit, Hamza Beyefendi, Hurmalı, Salakos Köyü, Sultan Mustafa ve Şadırvan mescitleri de ibadete kapalı tutuluyor. Adada yaklaşık 5 bin Türk’ün yaşadığı belirtilen Uzgur köyündeki Muradiye Mescidi ise kiliseye çevrilmiş durumda.
Rodos Türk Vakıf Yönetiminin yaşatmaya çalıştığı Osmanlı mirası mescitlerin kapalı tutulmasına münasebet olarak, cemaat azlığı ve devam eden onarım çalışmaları üzere sebepler ileri sürülüyor.
Kale içinde yer alan ve adanın kıymetli tarihi zenginliklerinden türbeler de mukadderatına terk edilmiş durumda. Osmanlı tarihi için büyük ehemmiyeti olan Borazani Baba ve Canbek Giray Han türbeleri bakımsızlığıyla dikkati çekiyor.
MURAT REİS CAMİ
Kalenin surlarının çevrelediği alanın dışında, 1609’da Kaptan-ı Derya Murat Reis için yapılan türbenin yanına 1636 yılında inşa edilen Murat Reis Mescidi de yılların yorgunluğuna karşın ayakta kalan Osmanlı yapıtları ortasında yer alıyor.
Çok sayıda Osmanlı mezarının olduğu alan “Türk Şehitliği” olarak biliniyor. Bu alan da onarım çalışmaları mazeret edilerek kapalı tutuluyor. Şehitliği ve mezarları ziyarete gelenler, külliyeyi çevreleyen duvar ve demir parmaklıkların gerisinden dua ediyor.
KÜTÜPHANE AÇIK
Rodos’ta Osmanlı’dan kalan, 1793 imali Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi ise Süleymaniye Camisi’nin çabucak karşısında bulunuyor. Başta Türkler olmak üzere turistlerin büyük ilgisini çeken kütüphane, adada bugüne ulaşan en değerli kültür miraslarından biri olarak görülüyor.
“SULTAN SELİM’LE ADAYA GELDİK”
Adada yaşayan Türklerden Şahap Kaşlıoğlu, fetihle birlikte cetlerinin da Rodos’a yerleştiğini söyledi.
Babasının Pargalı İbrahim Paşa Camisi’nde 25 yıl imamlık yaptığını anlatan Kaşlıoğlu, kale içi bölgesinde 3 bin civarında Türk’ün yaşadığını aktardı.
Adanın genelinde ayakta kalan 8 caminin olduğunu, bunlardan 7’sinin kale içinde bulunduğunu belirten Kaşlıoğlu, “İtalya’nın adadaki hakimiyetinin olduğu devirden sonra Türklerin birden fazla adadan göç etti. Bizim cetlerimiz Yasal Sultan Süleyman’dan evvel birinci çıkarmada Sultan Selim’le birlikte adaya gelmiş. O günden bugüne buradayım. Bir yere de gitmem. Bir kesim zeytin, bir kesim ekmek yerim, suyumu içer yaşarım.” sözlerini kullandı.
Murat Reis Camisi’nin bahçesinde atalarına ilişkin birçok mezarın bulunduğunu, 3 yıl evvel vefat eden eşinin mezarının da Rodos’ta olduğunu lisana getiren Kaşlıoğlu, soylarının da Karamanoğulları Beyliği’ne dayandığını kaydetti.
Kaşlıoğlu, “Pargalı İbrahim Paşa Camisi’nin imaline 1530’da başlanmış ve inşası 10 yıl kadar sürmüş. Caminin ibadete açıldığı 1540 yılında ise önüne çınar ağacı dikilmiş. Dikene Allah rahmet eylesin, ben de hala gölgesinde oturuyorum.” dedi.
Rodos’u gezmeye gelen turistlerden Bahtiyar Türksever de adadaki Türk-İslam yapıtlarını dimdik ayakta görmekten memnunluk duyduğunu vurguladı.
Türksever, “Ecdadımız burada 400 yıl hükümran olmuş. Osmanlı yapıtlarını görünce çok etkilendim. Hislerimi tanım edemiyorum. Eski Osmanlı mahallelerini gezdim, Türk mezarlarını ziyaret ettim. Burada onlarca cami var. Gördüğüm görünüm üzücü. Hepsi de makus durumda.” diye konuştu.
Bodrum’dan Ege adaları seyri yapan kruvaziyerle Rodos’a gelen Hüseyin Kıran ise adada gördüğü Osmanlı yapıtları karşısında çok hüzünlendiğini söz etti.