Özlem Karahan
Kemal Varol’un 2019 yılında yayımlanan romanı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinemaya uyarlandı ve Netflix’te izleyicilerle buluştu. Bu sırada da Varol’un yeni romanı ‘Babamın Bağlaması’, Everest Yayınları tarafından yayımlandı.
‘Babamın Bağlaması’, müellifin 2016 yılında yayımlanan ‘Ucunda Mevt Var’la başladığı ve ‘Âşıklar Bayramı’yla devam ettiği üçleme serisinin son halkası. ‘Ucunda Vefat Var’da saz âşığı Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını anlatmıştı bize Varol. Yeni romanında ise merkeze Yusuf’u alıyor.
Kemal Varol’la ‘Babamın Bağlaması’nı, babaları ve oğullarını, yolları konuştuk.
Üçlemenizin üçüncü halkası ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu. ‘Ucunda Vefat Var’da Heves Ali’nin aşkıyla bir ömür yasa bürünen Ağıtçı Kadın’ı, ‘Âşıklar Bayramı’nda bir baba-oğulun, Heves Ali’yle Yusuf’un hesaplaşmasını okumuştuk. Okurlar bu kere nasıl bir kıssayla tanışacak?
‘Âşıklar Bayramı’, babanın ölmeden evvel Yusuf’a teslim ettiği bağlamayla sona ermişti. ‘Babamın Bağlaması’, tam da bu noktadan devam ediyor lakin bu sefer Yusuf’a odaklanmaya çalışıyor roman. Yusuf’u düştüğü kuyudan çıkarmak, hem onu hem onun hayatındaki insanları daha serinkanlı bir bölgeye çekmekti derdim bu romanda. Yusuf, hem babasıyla, hem geride bıraktığı aşklarıyla hem de geçmişiyle yüzleşsin istedim bu uzun seyahatte. ‘Âşıklar Bayramı’nı yazarken, romanda bile isteye çok fazla boşluk bırakmıştım fakat senaryoyu yazdığım periyotta mecburen öyküye geri döndüm ve Yusuf’un kıssasını kapatma gereksinimi duydum. Üç romandır takip ettiğim yol da böylelikle büsbütün sona ermiş oldu.
Yusuf, babası Heves Ali’nin vasiyeti üzerine onun tabutunu Arguvan’a götürmek için yola düşüyor. Bu yalnız seyahat için kendisiyle, çocukluğundan bugüne taşıdığı yaralarla yüzleştiği, uygunlaşmak için adım attığı bir seyahat diyebilir miyiz?
Yusuf’un, babasıyla geçirdiği son üç gün ona yetmiyor sanırım. O yüzden onunla biraz daha vakit geçirmeye çalışıyor ‘Babamın Bağlaması’nda. Lakin yol boyunca yaşadığı muhasebe, hiç ummadığı bir anda gelen konuğu onun hayatında yeni bir pencere açıyor. Kendi yarasıyla o vakit yüzleşiyor galiba. O da uygunlaşmak istiyor. Babası üzere ölürken değil, yaşarken istiyor bunu bir bakıma.
‘İNSAN KENDİSİNİ DE YOLDA TANIR’
Yol ve seyahat yalnızca bu romanın değil, üçlemenin tüm romanlarının merkezinde yer alıyor. Sizin için neyi temsil ediyor bu kavramlar?
‘Babamın Bağlaması’nın bir yerinde, Kul Yakup; “İnsan insanı yolda tanır,” diyor. Bana kalırsa insan kendisini de yolda tanır. Bütün kimliklerimden, dünya telaşından soyunduğum, yalnızca içime baktığım bir yerdir benim için yol. Geçmişin ve geleceğin eşitlendiği yegâne çizgi.
‘YUSUF, BUGÜNÜN TEMSİLİ’
Gelelim ana karakterlere… Heves Ali ve Yusuf nasıl ortaya çıktı? İlham kaynaklarınız neler oldu?
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022 Heves Ali, ‘Ucunda Vefat Var’ romanından doğdu. Orada tıpkı roman kahramanı olan Ağıtçı Bayan üzere, hayatımızdan yavaş yavaş çekilen bir saz aşığına odaklanmaya çalıştım lakin bu romanda Heves Ali’nin yalnızca ismi vardır, kendisi yoktur. Onun büyük aşklarından biri olan Ağıtçı Kadın’ın gözünden takip ederiz bütün öyküyü. Doğrusu bu romanı yazdıktan sonra ben de Heves Ali’nin nasıl bir hayat sürdüğünü merak ettim. ‘Ucunda Mevt Var’daki Heves Ali sanki nasıl bir hayat yaşadı, Ağıtçı Kadın’a neden bir defa olsun yüzünü göstermedi, nerelerde çalıp söyledi, dere zirve, köy köy gezerken sanki içinden neler geçti diye sordukça Heves Ali ve oğlu Yusuf yan yana gelmeye başladı zihnimde. Geçmiş ve bugünü, tıpkı roman içinde düşündükçe de baba oğul ete kemiğe büründü.
Tam da babamı kaybettiğim periyottu ve galiba kendi sıkıntımı de yazıda sınamak istiyordum. Bir de şairlik yıllarımdan beri halk edebiyatına özel bir ilgim oldu daima. Halk âşıkları, dengbêjler başucu kaynaklarımdı. Büyük bir zenginlik olan bu topraklardaki farklı kültürlerin kelamlı kültür eserlerine odaklandım yıllarca. Şairken asıl derdim, bu kültürü günümüze nasıl taşıyabileceğim, onu şiirde nasıl dönüştürebileceğimdi. Lakin bir roman muharriri olarak diğer türlü bir dönüşümün kapısını aralamam gerekiyordu. Bu yüzden bu çağın gürültüsü ortasında sesleri pek duyulmayan bu eski vakit ustalarını düzyazıya çekmeye çalıştım. Heves Ali tam da bunun temsiliydi benim için. Yusuf ise, onun tam zıddı: Bugünün temsili.
Baba-oğul münasebeti metinlerinizde yer tutan mevzular ortasında. Hem bir oğul hem de bir baba olarak, bu ilgiye dair neler söylersiniz?
Aslında birbirinin devamı olan iki roman ve uzun bir şiir dışında baba-oğul sıkıntısı bütün dünyamı kaplamadı lakin tekrar de en çok oradan fark edildim galiba. Bana kalırsa baba-kız ya da anneyle kurulan tansiyonlar de baba-oğul bağından geri kalır değildir. Son romanımın epigrafı olarak Kafka’nın şu kelamını kullandım: “Güzel bir yarayla geldim dünyaya, varım yoğum buydu.” Hepimiz ister ailelerimizden, ister toplumsal hayatın öteki sahnelerinden aldığımız yaralar, anılar ve anlarla sarmalanmış durumdayız.
Büyük ya da küçük, fark etmiyor. O yarayı nasıl dönüştüreceğimiz, nasıl iyileştireceğimiz, kapanmaya yüz tutmuş bir yarayı sonraki nesillere nasıl teslim edeceğimizdir değerli olan. O geçmişten nasıl bir gelecek çıkaracağımız… Ben de kendi tecrübemde bunu yapmaya çalışıyorum sanırım.
Yusuf yol boyunca çocukluğunda açılan ve bugün de hayatını çıkmazlara sokan yaralarıyla yüzleşiyor, onları düzgünleştirmeye çalışıyor. Çocukluktan kalan yaralarla nasıl bir yakınlığınız, bir sıkıntınız var?
Yirmi yıldır çocuklarla iç içe olduğum bir işte çalışıyorum: Onların ruhlarındaki kırılmaları, heyecanları, memnunluk ve tasaları çok yakından gördüğüm bir meslek bu. Onlara yol göstermeye çalışıyorum elimden geldiğince. Biliyorum zira; yürüyecekleri yolda çok fazla taş, çok fazla mani, çok fazla gönül kırgınlığı, çok fazla mutsuzluk var. Yollarındaki manileri bir nebze olsun temizlemeye çalışıyorum kendimce. Tahminen de çocukluk üzerine bu kadar düşünmemin bir nedeni de budur. Artık avutulursa, yarına kalmazsa daha çabuk kapanır birtakım yaralar. Problemim bu sanırım.
‘OLANLA DEĞİL OLMAMIŞLA İLGİLİYİM’
Hikâyenin merkezinde bir de aşk, fakat kavuşulamayan, memnun sona varmayan aşk var. Tıpkı üçlemenin evvelki iki romanında olduğu üzere. Neden kavuşamıyor âşıklar sizin romanlarınızda?
Kavuşamadıkları için aşk oluyor bunun ismi tahminen de. Ben de memnun sonla biten aşkları yazmak isterdim elbet. Ancak ben olanla değil olamamışla, kavuşanla değil kavuşamamışla, varılanla değil kursakta kalanla ilgiliyim ve itiraf etmeliyim ki bunu yazmak bana her vakit daha büyülü geliyor.
‘BUGÜNDEN GEÇMİŞE BAKMAK BENİ MEMNUN EDİYOR’
Roman kahramanlarınızın meslekleri hiçbir vakit çok da sıradan, tanınan meslekler olmuyor. ‘Babamın Bağlaması’na gelirsek de Âşıklık geleneği ve saz âşıklarıyla ilgili birçok bilgi aktarıyor roman. Türküler her an her yerden kıssaya eşlik ediyor, güç katıyor. Âşıklık geleneğiyle ve müzikle bağınızı epeyce merak ediyorum.
Birçok romanımda değişik mesleklerden kahramanlarım vardır. Ağıtçı bir bayan, bir saç tüccarı, saz aşığı, bir mayın arama köpeği… Bilhassa seçerim bu mesleklerle kahramanları. Bilmediğim bir dünyada gezinmek, onların ne yaptığını anlamaya çalışmak heyecanlandırır beni. Ancak okuyanlar fark etmişlerdir: Bu mesleklerle ilgili bilgileri daima yüzeyde fiyatım. O meslekten çok oradaki ruhla ilgiliyim ben. Âşıklık geleneğiyle ilgili bilgi verirken de birebir yolu izliyorum bir bakıma. Geleneğin teferruatlı bir bilgisinden çok, bana bir roman muharriri olduğumu unutturmayacak bir ruh arıyorum o kahramanların dünyasında.
Hayatının farklı devirlerinde karşısına çıkmış, hepsini zihninde hoş tutmuş, onlarda hoş kalmış, bu dünyadan ayrılırken hepsiyle vedalaşmaya çıkmış bir saz aşığının dünyası bana büyülü geldi birinci andan beri. Bir de bugünden geçmişe bakmak beni daima keyifli ediyor. Bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağda, bir vakitler dere zirve dolaşan, dağ bayır gezen âşıkların, dengbêjlerin, dünya malına tamah etmeyen, sesleri ve kelamlarıyla dünyada iz bırakmaya çalışan bu gönül erbaplarının sesini işitmek istiyordum bir bakıma. Yazarken tek gayem buydu.
Müzikle bağlantıma gelince… Ben tüm kıssaların müzikle anlatıldığı güçlü bir kültürden geliyorum. Yeterli söylemek zorundaydı o kıssa anlatıcıları. Kıssaları güçlü olmalıydı. Dinleyicilerini günler geceler boyunca yanı başlarında tutmak için merakta bırakmalıydılar. Sesleri yanık yanık olmalıydı. Ne yaparsam yapayım daima bir ritim başucumda…
Metaforlardan hayli ağır beslenen bir roman ‘Babamın Bağlaması’. Romandaki güçlü metaforik objelerin başında Heves Âli’nin Yusuf’a emanet ettiği, Yusuf’un kime vereceğini, ne yapacağını bilemediği bağlaması geliyor. Bu bağlamadan, temsil ettiklerinden bahseder misiniz?
‘Âşıklar Bayramı’nın sonunda babanın Yusuf’a teslim ettiği bağlama, ‘Babamın Bağlaması’nda bir metafora dönüşüyor, evet. Birinci elden şunu düşünüyoruz: Yusuf o bağlamayı alıp çalabilir her an. Çalmalı da tahminen. Bir yerde buna niyet de ediyor. Lakin o vakit babasına yenilmiş olur bana kalırsa. Halbuki babasıyla olan problemini çözüp kendi olmak istiyor Yusuf galiba. O, bugünün insanını temsil ediyor. Bugünün sıkıntılarıyla sarmalanmış durumda. Lakin babanın özelinde geçmişin tartısı da var omuzlarında ve o yükten kurtulmaktan fazla yükünü hafifletmek istiyor bir bakıma. Bağlamadan hem kurtulmak istiyor hem de yanında dursun istiyor. Bir çıkış yolu arıyor sanırım. Roman boyunca elden ele dolaşan bağlama sonunda asıl sahibini bulunca Yusuf da rahatlıyor kanımca.
Romanlarınızda her ne anlatıyor olursanız olun, ülke ve dünya sıkıntıları bir biçimde metinlerde, öyküde kendini gösteriyor. Covid-19, göç, mülteciler… Bir de bu romanda giderek dijitalleşen dünyada insanın ve davranışlarının değişimine de dikkat çekiyorsunuz. Bu “dijital çağ”ı nasıl gözlemliyor, bu çağda nasıl yaşıyorsunuz?
Her romanımda ne yazarsam yazayım öteki sıkıntılarım oldu ve itiraf etmeliyim ki ana öykünün yerinde tuttuğum bu kederler benim için daima daha değerli oldu. Saf bir kıssa yazmayı ben de istedim daima. Fakat bu ülkede bizi çepeçevre saran sıkıntılar dururken hikâyeci yanıma fısıldamam gereken öbür gerçekler de oldu daima. Bahsettiğiniz kimi konular, şimdi yeniliğini koruyan sıkıntılar. Geçer ya da geçmez, bilemeyiz. Lakin pandemi devrinin yaraları, bütün dünyayı çepeçevre saran göç krizlerinden muaf tutamazdım öykümü. Ancak ‘Babamın Bağlaması’nda dijital çağ’a başka bir yer ayırmam gerekiyordu. Heves Ali ne kadar geçmişse, Yusuf o kadar bugündür romanda.
Heves Ali bağlamasına, Yusuf telefonuna sarılır en sıkıntı vakitlerde. Ama bu dijital çağ bir yerden sonra Yusuf’u da rahatsız etmeye başlıyor sanırım. Herkesin kendisiyle olan problemini daima halının altına süpürdüğü, görülme isteğinin bu derece öne çıktığı, geçersizliğin bu kadar kıymet kazandığı, bütün seslerin birbirine karıştığı bu çağla benim de sıkıntılarım var. Bu çağın bir parçasıyım ve artık sorunuza yanıt verirken ortada bir telefonuma bakıyorum. Anlatmaya çalıştığım biraz da bu işte. Bu geçersizliği konuşalım istiyorum.
Romanda epey güçlü betimlemeler yapıyor, gündelik lisanla şiirsel anlatımı incelikle yan yana getiriyorsunuz. Romanın lisanını kurarken nasıl tercihleriniz, uğraşlarınız oldu?
Bu durum yalnızca bana mahsus değil kanımca. Her müellif, kıssadan evvel lisanın sularında yüzdüğünü bilir ve o suyun akacağı uygun bir yatak arar. Bir vakitler şiirle ziyadesiyle hemhal olmanın yararını görüyorum yazarken, tek farkım bu tahminen de. Birçok yerde söyledim lakin sanırım tekrar etmem gerekiyor: Şairlikten gelen bir alışkanlıkla zihnim ve kalbim kadar, kulağımı da ikna etmem gerekiyor yazarken.
Bir yandan üçlemenizin final kitabı ‘Babamın Bağlaması’ okurla buluştu, öteki yandan üçlemenin bir evvelki kitabı ‘Âşıklar Bayramı’, Özcan Alper direktörlüğünde sinema sineması olarak Netflix’te yerini aldı. Nasıl hissediyorsunuz?
Tuhaf bir devir benim için. Kendi köşemde sessiz sedasız yaşarken yapıtlarımın bu sıralar çok konuşulması rahatsız ediyor beni, tüm kalbimle itiraf etmeliyim. Fakat öteki yandan ziyadesiyle içime sinen sinema için memnunum. İki sefer çekimleri izleme bahtım oldu. İzleyemedim daha doğrusu. Makus oldum. Özcan, galiba bu tecrübesi yaşamam için çekimler esnasında daima yanında oturmamı istedi lakin yapamadım. Kahramanlarımın ete kemiğe bürünmesi, romandaki o cümlelerin hayat bulması garip ve kederli geldi bana. Sineması izlediğimde hissettiğim tek his tasa oldu bu yüzden. Bunun elbet şahsi nedenleri de var. ‘Âşıklar Bayramı’ sineması, tekrar saz âşıklarını hatırlattığı, baba-oğul ortasındaki o sıkıntıya yeni bir ışık düşürdüğü, Anadolu’nun renklerini tüm gücüyle gösterdiği, Anadolu’nun o ıssızlığını vurguladığı için memnunum da ayrıyeten.