Korkut Boratav Sol Haber’deki köşesinde IMF ve Dünya Bankası’nın 10 Ekim’deki toplantısını ele alan bir yazı yazdı. IMF Lideri bu toplantıda kamuculuğa vurgu yaptı.
İşte Korkut Boratav’ın o yazısı:
IMF ve Dünya Bankası’nın her yıl Nisan ve Ekim aylarında birlikte düzenlediği toplantılardan bu yıl ikincisi 10 Ekim’de Washington’da başladı.
Bu toplantılarda dünya iktisadına ait raporlar da yayımlanır. Kapsam açısından öne çıkan, IMF’nin Dünya Ekonomik Görünümü (“World Economic Outlook” / WEO) başlıklı raporudur.
Bu rapor, 11 Ekim 2022 günü yayımlandı. WEO’nun ülke ve bölgelere ait detaylı istatistiklerini içeren bilgi bankası (“databank”) da o tarihte yenileşti. Önümüzdeki haftalarda IMF’nin yenileşmiş Türkiye istatistiklerini ve ülkemizi de ilgilendiren öngörülerini okurlarımla paylaşmayı düşünüyorum.
Bugün IMF lideri Kristalina Georgieva’nın kelamı edilen toplantı arifesinde (6 Ekim’de) Georgetown Üniversitesi’ndeki konferansını değerlendireceğim. Konferans metni bir yandan Başkan’ın “dünyanın hali” üzerindeki değişik görüşlerini içeriyor. Bir yandan da Ekim 2022 tarihli WEO’ya bir “sunuş” niteliği de taşıyor. Konferanstaki birtakım teklifleri rapordaki çözümlemelerle bütünleştireceğim.
ÜÇ YILDA ŞOK
Başkan Georgieva, konferansına şu sözlerle başlıyor: “Üç yıldan daha kısa bir müddette şok, tekrar şok, tekrar şok yaşadık: Evvel Covid. Sonra Rusya’nın Ukrayna’yı işgali. Sonra da bütün kıtalarda iklim felaketleri.”
Ukrayna işgalinden sonra da yaşanan “iklim felaketleri” ile, herhalde, Çin’de kayda geçmiş en ağır kuraklık, Pakistan’daki sel felaketi ve Küba ile ABD’de ağır yıkıma yol açan Ian Kasırgası kastedilmektedir.
Georgieva devam ediyor: “Bu şoklar daima birlikte fiyatları, bilhassa besin ve güç fiyatlarını üst çekmekte ve bir hayat pahalılığı krizine yol açmaktadır.” Daha da değerlisi, IMF Başkanı’na nazaran bu kesintisiz şoklar, dünyamızı önemli bir dönüşüm eşiğine getirmiştir:
“Küresel iktisatta esaslı bir istikamet değiştirme (“shift”) içinden geçiyoruz. İzafi olarak öngörülebilen, milletlerarası ekonomik alakaların kurallara dayalı bir çerçeveye dayandığı; faiz oranlarının ve enflasyonun düşük olduğu bir dünya son buluyor.”
“Belirsizliklerin ağırlaştığı; ekonomik dalgalanmaların, jeopolitik çatışmaların arttığı; doğal felaketlerin sıklaştığı, daha tahripkâr olduğu; rastgele bir ülkenin çarçabuk ve sık sık yoldan çıkabileceği (“thrown off course”) bir dünyaya geçiyoruz.”
IMF Lideri ne yapıyor? Yalnızca “küresel ekonomi” için değil, dünyanın, insanlığın geleceği için bir felaket senaryosu öngörüyor. Dahası, sorumluları da ima ederek…
“Uluslararası ekonomik alakalarda kurallara dayalı bir çerçeveyi” çiğneyen kimdir? BM Güvenlik Kurulu kararlarına dayanmayan ağır ekonomik yaptırımları beğenmediği rejimlere uygulayan ABD değil mi? “Jeopolitik çatışmalar içinde yoldan çıkabilecek ülkeler” tabiri ile, nükleer kıyamet mümkünlüğünü sorumsuzca ve açıkça yenileştiren Rusya ve ABD kastedilmiyor mu?
Kristalina Georgieva’nın yönettiği milletlerarası kuruluşun en büyük hissedarı ABD’dir. Resmî bir IMF evrakı olmayan bir konferans metninin kendisine sağladığı özgürlük alanını fakat bu kadar kullanabilmiş olsa gerektir.
Konferansın bu kısmını, Kristalina Georgieva’nın IMF Lideri değil, bir “dünya vatandaşı” olarak önemli, saygın bir uyarısı olarak yorumlayabiliriz.
BÜYÜME ÖNGÖRÜLERİ
IMF Lideri konuşmasını, dünya iktisadına ait öngörülerle sürdürüyor.
Korona salgınını izleyen 2021’de global iktisadın yüzde 6,1 oranında büyüdüğünü hatırlatıyor ve devam ediyor: “IMF olarak canlanmanın devam edeceğini ve enflasyonun süratle son bulacağını düşünüyorduk. Kesintisiz şoklar ekonomik tabloyu tümüyle değiştirdi. Son WEO Raporu ile birlikte büyüme öngörülerimizi üç defa aşağıya çektik. 2023 sonuna kadar dünya iktisadının üçte birini oluşturan ülkelerde en az iki çeyrek daralma yaşanacağını öngörüyoruz.”
“Pozitif büyüme gerçekleşse dahi, gerçek gelirlerdeki aşınma ve artan fiyatlar yüzünden bir daralma üzere hissedilecektir. Bugün ile 2026 ortasında global iktisatta 4 trilyon dolarlık bir hasıla kaybı gerçekleşeceğini düşünüyoruz. Alman iktisadı büyüklüğünde bir kayıp kelam hususudur. Enflasyon ise kalıcı hale gelmiştir.”
Georgieva, korona, savaş, iklim felaketleri üzere arz kaynaklı şokların yol açtığı temel bozukluğu, “hayat pahalılığı (geçim) krizi” yahut “kalıcı hale gelen enflasyon” ayrımı içinde ele alıyor. İstatistiklerde ve görünüşte birebir olgudur. Sonuçları ve tedavi sistemleri ise farklıdır.
İlki için önerilen tedavi, kamu maliyesi odaklıdır ve öncelikle “yükselen ve gelişmekte olan ekonomiler” için önerilmektedir.
Batı’ya odaklanan “genel anti-enflasyonist politikalar” ise para siyasetine dayanmaktadır ve detayları WEO Raporu, Kısım 2’de tartışılmaktadır.
HAYAT PAHALILIĞI
Georgieva’ya nazaran, güç ve besin fiyatlarındaki artışa karşı maliye siyaseti, düşük gelirli kümeleri hedeflemeli, süreksiz tutulmalıdır. Bütçe kaynaklı mali transferler öncelik taşımalıdır. Lider, kamu açıkları yoluyla toplam talebi genişleten maliye siyasetlerinden kaçınılmasını savunuyor.
Çevre ekonomilerinde kamu açıklarının frenlenmesi, mümkün bir dış borç krizine karşı alacaklıları (uluslararası finans kapitali) müdafaa önceliğiyle irtibatlıdır. Georgieva, yükselen iktisatların en az dörtte birinin temerrüt içinde olduğunu yahut tahvillerinin iflas eşiğinde fiyatlandığına dikkat çekiyor.
IMF Lideri, önümüzdeki dokuz ayda yükselen piyasa ekonomilerinden portföy çıkışlarının hızlanacağını öngörüyor. Muhtemel bir ödemeler krizine karşı sermaye girişleri bugünden frenlenmelidir. IMF’nin yeni doktrini, bu maksatlı sermaye kontrollerini onaylamaktadır.
Georgieva, fiyat denetimlerinin fiilen etkisiz olduğunu; bu nedenle sonlu ve süreksiz tutulmasını öneriyor. Ne var ki, temel tüketim malları ve güçten alınan dolaylı vergilerin indirilmesi ile gerçekleşen fiyat denetimleri savunulabilir. Avrupa’da tesirli olduğu gözlenmiştir.
Georgieva’nın konferansından Ekim 2022 tarihli WEO Raporu’ndaki Kısım 2’ye geçelim. Burada, Batı’da hızlanan enflasyonun genel manada sermaye, bilhassa de finans kapital için taşıdığı risklere dikkat çekiliyor.
En önemli risk, bir ücret-fiyat sarmalının yerleşmesinden kaynaklanır. Kronik, yüksek enflasyon ortamında finans kapitalin borç senetlerine para bağlayan rantiye katmanları, gerçek varlık (servet) kayıplarına, devlet tahvillerinde net negatif (eksi) getirilere mahkûm olur.
Ücretler enflasyonu gecikerek izlemeli ki, şirketlerin kronik enflasyondaki avantajlı pozisyonları korunabilsin. IMF için bu dengesizlik ehvendir. Maliyet artışlarının (“mark-up katsayıları” aracığıyla) kârların toplamına ve katma bedeldeki hissesine ziyadesiyle yansımasını son yıllarda AKP Türkiyesi’nde yaşıyoruz.
WEO Raporu, 2021 sonuna kadar Batı ekonomilerinde fiyat hareketlerinin enflasyon beklentileri ile uyumlu seyrettiğini belirliyor. Gerçek enflasyon beklentileri aşmış; gerçek fiyatlar aşınmıştır. Katma pahada kârların hissesi (gerçek enflasyonu anında izleyen “mark-up katsayıları” sayesinde) yükselecektir. IMF Raporu bu olağan tespitin nicel sonucunu vermiyor.
Ücretlerin geçmiş enflasyona endekslenmesi ise, kâr hissesini frenleyen ücret-fiyat sarmalına yol açar. Sonucun önlenmesi için daraltıcı para siyaseti erkenden uygulanmalı; işgücü talebi ve istihdam kısılarak emek hizaya getirilmelidir.
WEO raporu, 1979 sonrasında FED’in Volcker başkanlığında uyguladığı faiz artışlarını örnek gösteriyor. Ücret-fiyat sarmalının önlendiği, emeğin disiplin altına alındığı bu dönüşüm, ABD’de neoliberalizmin başlangıcını da simgelemiştir.
WEO Raporu Kısım 2, Batı ekonomileri için IMF’nin klâsik sınıfsal pozisyonunu içeriyor. Ben Michal Kalecki’nin Marksist tahlilini kullanarak deşifre etmeye çalıştım.