Derleyen: Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – Doğu Afrika’nın büyüleyici coğrafyasında yer alan Etiyopya, esaslı kültürü ve eşsiz kabile topluluklarıyla dikkat çeken bir ülke. Bu topluluklardan biri de Banna Kabilesi. Güney Omo Vadisi’nde yaşayan Banna halkı, klasik ömür biçimlerini çağdaş dünyadan izole bir biçimde sürdürerek vakte direnen bir kültürü temsil ediyor.
Göçebe bir hayat stilini benimsemiş ve yüklü olarak hayvancılıkla geçimini sağlayan kabile, sığır, kabile için ekonomik bir bedelin ötesinde, toplumsal statünün ve zenginliğin sembolü olarak görülüyor. Aileler, sahip oldukları sığır sayısına nazaran toplum içinde hürmet kazanıyorlar. Bayanlar rengarenk boncuk kolyeler, bilezikler ve kabileye has saç örgüleriyle süslenirken, erkekler ise savaşçı kimliklerini vurgulayan klâsik kıyafetler giymeyi tercih ediyor. Kabilede, beden boyamaları ve dövmeler hem estetik hem de toplumsal manalar taşıyor.
ERKEKLER İSTEDİKLERİ KADAR BAYANLA EVLENEBİLİYOR
Kabilenin en bilinen ritüellerinden biri olan Ukuli Bula merasimi, genç erkeklerin erkekliğe geçişini simgeleyen değerli bir gelenek. Bu ritüelde genç erkekler, makul bir sayıdaki sığırın sırtından düşmeden geçmek zorundalar. Muvaffakiyet, gencin toplumda bir yetişkin olarak kabul edilmesini sağlarken, merasim esnasında aile ve kabile üyeleri tarafından büyük bir kutlama düzenleniyor. Lakin bu gelenek, bazen zorlayıcı ve fizikî hudutları aşan bir yapıya bürünebiliyor. Öte yandan bu kabilede erkekler istedikleri kadar bayanla evlenebilir, lakin sırf kendi kabileleri içinde olmak kuralıyla. Sığır ve başka mallardan oluşan bir ‘başlık bedeli’ erkek ve yakın akrabaları tarafından karşılanır. Tipik bir hane, bir bayandan, çocuklarından ve bir erkek koruyucusundan oluşur. Bir erkek, sahip olduğu eş sayısına bağlı olarak birden fazla hanenin koruyucusu olabilir. Ayrıca erkeklere bazen boşanmış bir bayanı, bir dul bayanı yahut uzaktaki bir kocanın karısını (genellikle erkek kardeşi) müdafaa sorumluluğu verilir. Evlilik kutlamaları şölen ve dans içerir.
Modernleşmenin tesirleri, Omo Vadisi’nin bu izole topluluklarına ulaşmaya başlamış durumda. Turistlerin ilgisi ve dış dünyayla kurulan bağlar, Banna kültürünü hem tehdit ediyor hem de kabileye ekonomik fırsatlar sunuyor. Bilhassa kabile üyeleri, turistlerin ilgisini çeken el üretimi takı ve klâsik süs eşyalarını satarak gelir elde ediyor. Lakin uzmanlar, bu çeşit dış müdahalelerin, Banna halkının klâsik hayat biçimini dönüştürebileceğine dikkat çekiyor. Kültürel mirasın korunması ve kabilelerin kendi kimliklerini sürdürebilmesi için çeşitli projeler yürütülüyor.
3 METRELİK KAZIKLAR ÜZERİNDE YÜRÜYORLAR
Banna kabilesinin 3 metre kazıklar üzerinde yürümesinin birden fazla sebebi bulunuyor. Bu kabileden genç erkekler, sığırları güderken yabanî hayvanların saldırısından kaçınmak için bir düzenek olarak kazıklar üzerinde yürüyorlardı. Lakin kazıkların güneybatı Etiyopya’nın bu kısmında yaygın olmasının tek sebebi bu değil. Sırıkla yürüme, toplum üyeleri ortasında uzun müddettir devam eden bir kültürel gelenek. Evlenmemiş genç erkekler, toplum şenlikleri ve ritüelleri sırasında tanınan olan bu geleneğin taşıyıcıları oluyor. Bir merasim sırasında Banna kabilesinin sırıkla yürümesi için birinci kural, bedenlerini beyaz şeritlerle boyamaktır. Banna Kabilesi’nde, uzun çubuklar üzerinde yürüme geleneği, genç erkeklerin yeteneklerini sergilemesi ve yüreklerini kanıtlaması emeliyle düzenlenen merasimlerde kıymetli bir yer fiyat. Bu uygulama, kabile içinde saygınlık kazanmanın ve erkekliğe geçişin bir sembolü olarak kabul edilir. Çocuklar, küçük yaşlardan itibaren bu istikrar ve marifet gerektiren aktiviteyi öğrenirler, bu da onların fizikî yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Günümüzde, bu klasik uygulama daha az yaygın olsa da, kabile üyeleri kültürel miraslarını korumak ve genç kuşaklara aktarmak emeliyle merasimler sırasında uzun çubuklar üzerinde yürüme şovlarını sürdürmekte. Bu yürüme pratiği, istikrar, güç ve yürek göstergesi olarak kabul edilir. Bu uygulama, bilhassa erkeklerin fizikî yeteneklerini sergileyerek toplum içinde saygınlık kazanmalarına yardımcı olan kültürel bir ritüeldir. Yüksek bir çubuk üzerinde yürümek, kişinin fizikî denetimini ve hamasetini sembolize eder. Muvaffakiyetle bu ritüeli gerçekleştirenler, kabilede daha fazla prestij kazanır ve yetişkin olarak kabul edilirler. Bu tıp ritüeller, kabile kültüründe kıymetli bir yere sahiptir ve jenerasyondan nesle aktarılır. Ayrıyeten topluluk içinde birlik ve aidiyet hissini güçlendiren bir rol oynar.
Bu kazıkları hareket ettirmek büyük bir uzmanlık, istikrar ve fizikî güç gerektirir. Şaşırtan bir biçimde, genç erkekler bunu inanılmaz bir zarafet ve el hüneriyle başarırlar ki bu da bir güç ve fizikî yetenek gösterisidir. Direklerde dengeyi sağlamak ve zarifçe yürümek, kabileye çocuğun sorumlu, bağımsız fikirli, güçlü iradeli olduğu iletisini gönderir. Dahası, bu şovlar kabile ortasında bir gurur ve kimlik hissini beslerken kültürel tarihi müdafaaya yardımcı olur.