Hilken Doğaç Boran
BBC Türkçe
ABD 5 Kasım’da yeni liderini seçecek.
Cumhuriyetçi Parti’nin lider adayı Donald Trump ve Demokrat Parti’nin adayı Kamala Harris anketlerde başa başa ilerliyor.
Peki Harris ya da Trump’ın lider seçilmesi Türkiye için ne değiştirir?
BBC Türkçe, seçimlerin Ankara-Washington sınırına muhtemel tesirlerini dış siyaset uzmanlarıyla konuştu.
ABD’nin eski Ankara Büyükelçisi James Jeffrey’e nazaran Washington’da iktidara kim gelirse gelsin Türkiye ile bağlantılardaki mevcut çerçevenin dışına çıkmayacak.
Jeffrey, BBC Türkçe’ye verdiği demeçte “Trump ve Harris ne yaparsa yapsın, genel olarak [Türkiye-ABD ilişkileri] çerçevesine sadık kalacaktır, bunun dışına çıkarlarsa çok önemli reaksiyon ve uyuşmazlıkla karşılaşırlar” yorumunu yaptı.
Washington merkezli Brookings Enstitüsü fikir kuruluşundan Aslı Aydıntaşbaş da liderin kim olduğundan bağımsız olarak ilgilerin kurumsal boyutuna dikkat çekti.
“[Washington’da] kurumsal olarak Türk ABD alakasını ve yakın işbirliğini savunan kurum ve toplumsal kesim kalmadı” diyen Aydıntaşbaş, Ankara’nın bunu ciddiye alması gerektiğini söyledi.
Trump ile yakın münasebetler kâfi mi?
Uzmanlar, Trump’ın birinci başkanlık periyodunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yakın alakaları olduğunu hatırlatıyor.
Ekonomi ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi Sinan Ülgen, BBC Türkçe’ye verdiği demeçte Trump’ın yine iktidara gelmesi durumunda Türkiye ve ABD ortasında başkanlar seviyesinde “daha tertipli ve güçlü bir diyalog” olacağı yorumunu yaptı.
James Jeffrey de Trump’ın iktidara gelmesi durumunda Washington’un Türkiye ile daha yakın iş birliğine gidebileceğini söyledi:
“Trump, ABD’nin 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana uyguladığı temel kolektif güvenlik stratejisine karşı çıkmıyor. Bu stratejiyi anlıyor ve Türkiye’nin ABD ve kolektif güvenlik açısından ne kadar kıymetli olduğunu biliyor.”
Ancak, Jeffrey iki önderin alakasında çıkabilecek problemlere da dikkat çekti:
“Tanıdığım tüm başkanlar ortasında birbirlerini küçük düşürüp, uyuşmazlık çıkartarak bağlantılarını kötüleştirme ihtimali en yüksek olan isimler onlar. İkisi de çok kendine has bireyler.”
Aslı Aydıntaşbaş ise Trump’ın başkanlığı devrinde önderler düzeyinde münasebetler çok uygun olduğu halde Türkiye-ABD bağlantılarının bu süreçte “tarihinin en makûs dönemini” yaşadığını söyledi.
Aydıntaşbaş, “İkinci Trump devrinde devlet liderleri seviyesinde yeterli bir diyalog olacağına eminim. Lakin bu Türkiye ile ABD alakalarının düzgün gideceğinin garantisi değil” dedi ve ekledi:
“Trump periyodunda Erdoğan-Trump bağın yeterli olması Ankara’yı yanıltmamalı. Trump bir tüccar siyasetçi ve onunla ikili alakalar aldatıcı olabilir. Burada gaye Batı’yla alakaları yine tesis etmek, ancak daha da değerlisi ABD’yle kurumsal seviyede zedelenen devletten devlete ilgileri onarmaktır.”
)
Harris’in yaklaşımı daha az tanınıyor
Uzmanlara nazaran Kamala Harris’in Türkiye’ye yaklaşımı ile ilgili öngörüde bulunmak daha sıkıntı.
Aslı Aydıntaşbaş, “Harris’in dış siyaset önceliklerine dair çok bir fikrimiz yok, kimsenin yok. Dış siyasette varlığını hissettiren bir lider yardımcısı değil. Biden periyodunun siyasetlerini devam ettirecektir” dedi.
Aydıntaşbaş, Harris’in “Türkiye ile ilgili kayda bedel siyaseti ya da teşebbüsü olmadığını” da ekledi.
Sinan Ülgen de Harris’in iktidara gelmesi durumunda mevcut Lider Joe Biden’ın siyasetlerini sürdüreceği yorumunu yaptı.
Ülgen, bu türlü bir senaryoda “Türk-Amerikan bağlarında karşılaştığımız tablo büyük ölçüde devam edecektir” dedi.
Uzmanlar, Harris’in kabinesinde vazife alması beklenen isimlerin Ankara ile bağlar üzerinde tesiri olabileceğini vurguladı.
Bu isimlerin ortasında Harris’in Ulusal Güvenlik Danışmanı Phil Gordon da var.
Türkiye’yi yakından tanıyan Gordon, hem Bill Clinton hem de Barack Obama başkanlığındaki Demokrat idarelerde dış siyasette kıymetli roller üstlenmişti.
Aydıntaşbaş, Harris kampının Türkiye ile kurumsal ilgilerin yine tesisi sürecini sürdürme niyeti olduğunu söyledi:
“ABD tercihen Erdoğan’ı es geçerek kurumsal ilgi kurmak istiyor, Erdoğan’ı kucaklamaktan kaçınıyor. Lakin bu bizim sistemde çok kolay değil. Harris periyodunda bu bu türlü devam mı edecek yoksa Türkiye ile bağlantılarda meşakkat kaynağı mı olacak bunu şimdi bilmiyoruz.”
James Jeffrey’ye nazaran ise Harris Türkiye, Macaristan, Mısır, Suudi Arabistan ve İsrail üzere ülkeleri otoriter devletler olarak görme eğiliminde.
“[Olası Harris iktidarında Türkiye’de] gazetecilerin tutuklanması, hukukun üstünlüğü ihlalleri, Kürt partileri üzerindeki baskılar üzere hususlarda daima şikayetler olacak. Bu şekil uyuşmazlıklar Trump ile yaşanmaz. Trump, [Macaristan Başbakanı Viktor] Orban ve Erdoğan’ı sever. Kendisi de bir çeşit otoriter başkan.”
Bölgeye tesiri nasıl olur?
Peki Trump ya da Harris başkanlığının bölgedeki yansıması nasıl olur?
Orta Doğu
Uzmanlara nazaran Trump ya da Harris’in iktidar olmasının Türkiye ile bağlantılarda fark yaratacağı alanlardan biri Orta Doğu olabilir.
Jeffrey, mümkün bir Trump iktidarında Washington’ın İsrail’e dayanağı yüzünden Ankara ile sorun çıkabileceğini düşünüyor.
ABD’li eski diplomat, “Trump [İsrail Başbakanı Binyamin] Netanyahu’ya bayılmasa da partisi ve genel olarak Amerikalılar onu destekliyor ve Hamas’ı terör örgütü olarak görüyor” dedi.
Harris’in ise İsrail Başbakanı Netanyahu’dan “rahatsızlık duyduğunu” ve bunun Cumhurbaşkanı Erdoğan ile “anlaşabilecekleri bir alan olduğunu” tabir etti:
“Harris’in birinci basamakta Erdoğan’ın Netanyahu’ya yönelik tavrıyla ilgili sorunu olmayacaktır. Zira kendi de kısmen bu hisleri paylaşıyor.”
Sinan Ülgen ise Trump’ın iktidara gelmesi durumunda Orta Doğu’da istikrarsızlığın daha da artabileceğine dikkat çekti.
İsrail ve İran ortasındaki tansiyonun “doğrudan sıcak çatışmaya döneceği” ve bunun Ankara ile alakalara de olumsuz yansıyacağı yorumunu yaptı.
Suriye
Sinan Ülgen’e nazaran, muhtemel bir Trump idaresinde Washington’ın Suriye siyasetinde Türkiye’nin istek ettiği birtakım değişikler olabilir.
Ülgen, “Bunların ortasında ABD’nin YPG’ye dayanağını çekmesi ve Suriye’den çekilmesi var… Trump’ın bu istikamette niyet beyanı olmuş olsa da o devir idaredeki yetkililer tarafından bloke edilmişti” dedi.
Türkiye Suriye’nin kuzeyindeki Halk Savunma Birlikleri’ni (YPG) PKK’nın uzantısı kabul ediyor ve terör örgütü olarak niteliyor. ABD ise YPG ve YPG’nin temelini oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ile iş birliği yapıyor.
Rusya
Sinan Ülgen’e nazaran mümkün bir Harris başkanlığı, Türkiye üzerinde Rusya ile bağlantılara dair baskıyı arttıracak.
Ülgen, Harris’in tersine Trump’ın Rusya’ya daha müsamahakâr bir bakış açısıyla ilediğini vurguladı.
Aslı Aydıntaşbaş da Türkiye-ABD bağlantılarının yine tesisi sürecinde stratejik ve savunma iş birliğinin kilit olduğunu söyledi.
Bunun için S-400 probleminin çözülmesi gerektiğine işaret etti.
Türkiye’nin Rusya’dan S-400 savunma sistemleri alması ABD ile münasebetleri kırılma noktasına getirmişti.
Ukrayna
James Jeffrey, hem Trump hem de Harris’in Ukrayna ve Rusya ortasındaki savaşı bitirme konusunda Cumhurbaşkanı Erdoğan ile iş birliği yapabileceğini söyledi.
Jeffrey, “Erdoğan ve Trump’ın bu savaşı taviz ile bitirme konusunda ortak fikirleri olabileceğini düşünüyorum” diye konuştu.
Harris idaresinin de Erdoğan ile bu mevzuda “ortak bir yol izleyebileceğini” söz etti.
Sinan Ülgen, Trump’ın ABD’nin NATO’ya takviyesini azaltabileceğini ve bunun Türkiye’nin güvenliği üzerinde olumsuz tesirleri olabileceğini söz etti:
“NATO’nun Avrupa güvenliğini sağlayamacağı tarafında kanaat oluşursa bu kere Avrupa Birliği’nin Türkiye’yi de dışlayacak halde kendi savunma kimliğini inşa etmesi bizim bakımımızdan daha büyük ve kalıcı bir olumsuz strateji tablosu ortaya çıkartır.”