Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan 2022 İnsani Gelişme Raporu’na (İGR) nazaran dünya genelinde beklenen ömür mühleti, eğitim ve ekonomik refah üzere alanlarda on yıllar alan güzelleşmeler pandemiyle birlikte büyük oranda geriledi. Türkiye, İGE’de 191 ülke ortasında 48. sırada yer alıyor. Türkiye UNDP’nin bir evvelki raporunda 189 ülke ortasında 54’üncü sırada yer alıyordu. Fakat dünya genelindeki yavaşlamadan Türkiye de hisse aldı.
BM’nin global gelişmeyi ölçtüğü İnsani Gelişme Endeksi son iki yılda her 10 ülkenin dokuzunda geriledi. Bunda Covid-19’un yanı sıra Ukrayna’daki savaş ve global iklim değişikliğinin ziyan verici tesirleri de rol oynadı. İnsani Gelişme Endeksi’nin tepesinde 84 yıllık beklenen ömür, 16.5 yıllık eğitim mühleti ve 66 bin dolarlık medyan gelirle İsviçre yer aldı.
30 YILLIK YÜKSELİŞ DÜŞTÜ
Listenin sonunda ise 55 yıllık ömür, 5.5 yıllık eğitim ve yıllık ortalama 768 dolarlık gelirle Güney Sudan bulunuyor. 30 yıldır yükselen global beklenen hayat mühleti ortalaması birinci kez gerileyerek 2016 düzeyine düştü. ABD’de 2019’dan bu yana beklenen ömür iki yıl gerilerken birtakım ülkelerde bu çok daha fazla oldu.
TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİ TÜRKİYE’Yİ DAHA DA GERİYE DÜŞÜRÜYOR
UNDP endeks hesaplamasında uzun ve sağlıklı hayat, bilgiye erişim ve beşere yakışır hayat standardı olmak üzere üç temel ölçümden yararlanıyor. Türkiye’nin 1990 yılında 0,600 olan İGE kıymeti, yüzde 39.7 artarak 2021 yılında 0,838’e yükseldi.
1990 ve 2021 yılları ortasında Türkiye’de İGE’nin her üç boyutunda da ilerlemeler görüldü. Doğuşta beklenen hayat müddeti 8.3 yıl; ortalama tahsil müddeti 4.2 yıl ve beklenen tahsil müddeti 9.3 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Ulusal Hasıla (GSMH) ise tıpkı periyotta yaklaşık yüzde 139 oranında artış gösterdi.
Ancak Türkiye’nin sıralaması, toplumsal cinsiyet eşitliğindeki gelişmeler dahil edildiğinde gerilere düşüyor. Buna nazaran Türkiye’de erkekler bayanlara oranla daha yüksek insani gelişme düzeylerinden yararlanıyor ve 170 ülke ortasında 65. sıraya geriliyor.
BU YILKİ RAPOR DAHA DA KÖTÜ
BM, gelişimi Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYH) indirgeme eğilimine karşı 1990’da İnsani Gelişim Endeksi’ni geliştirmişti. O tarihten bu yana çok sayıda ülkenin endeksi, çeşitli krizler nedeniyle periyot dönem gerilese de global bir gerileme geçen yıla kadar hiç görülmemişti. Geçen yılki düşüşün akabinde bu yıl da endeksin gerilemesi, bu eğilimi geri çevirmenin güç olabileceğine işaret ediyor.
Zengin ülkelerin üçte ikisi düşüş trendini bu yıl sonlandırsa da birden fazla ülkede gerileme devam etti.
Bu yıl açıklanan endeksin bilgileri geçen yıla ilişkin. Raporun muharrirlerinden Achim Steiner, bu yılki dataların daha da karamsar gözüktüğünü, 80’den fazla ülkenin borcunu ödemekte zorlandığını belirtiyor: “Büyük aksamalar görüyoruz ve bunların düzelmesi yıllar alabilir.”
SİGORTA ODAKLI SİYASETLER UYGULAMAYA KONULMALI
“Dünyamız, peş peşe gelen krizlere cevap vermeye çabalıyor” diyen UNDP Lideri Achim Steiner “Hayat pahalılığı ve güç krizlerinde gördük ki, fosil yakıtları sübvanse etme üzere anlık tahlillere odaklanmak alımlı gelse de bugünü kurtarma taktikleri nedeniyle, yapmak zorunda olduğumuz uzun vadeli sistemik değişiklikler daha da gecikiyor” formunda konuştu.
Rapor, yenilenebilir güçten global salgınlara hazır hale gelmeye kadar yeni bir rota çizmek için yatırım ve toplumların bu bilinmeyen dünyada iniş çıkışlara hazırlıklı olabilmesi için (sosyal garantiler de dâhil olmak üzere) sigorta odaklı siyasetlerin uygulamaya konulmasını tavsiye ediyor.