Suriye’de Türkiye’nin nüfuzu güçlendi

Suriye’deki 8 Aralık ihtilalinin üzerinden geçen bir ayda değişen istikrarları dün kaleme aldık. Bugün de Suriye’deki yeni periyodun Türkiye’ye tesirlerini ele alacağız. Yeni devirde Türkiye’nin elinin güçlendiğinde, isteyerek ya da istemeyerek, çabucak herkes mutabık.

Esed rejimin çökmesiyle Türkiye büyük bir ulusal güvenlik sıkıntısının üstesinden gelmiştir. İstikrarsız geniş bir bölge istikrar bulma yolundadır. Kısa ve orta erimde, ABD’nin halinin belirleyici olacağı, PYD–YPG probleminin halledilmesiyle birlikte Türkiye’nin Suriye ile ortak 910 km sonu tehditten arındırılacak, stratejik bir derinliğe kavuşacaktır.

İran’ın vekili, savaş deneyimine sahip on binlerce milisin hudutlarımızın ötesindeki topraklardan çıkarılmış olması stratejik bir yarardır.

Son devirde çok sağın çatlak sesi ve istisnalar bir tarafa, Türkiye’nin bir konuk ihtimamı ile ağırladığı milyonlarca Suriyeli göçmenin ülkelerine dönmesi Türkiye’nin yükünü oldukça azaltacaktır. Çok sağcıların en kıymetli argümanını ellerinden alacaktır.

Yeni Suriye hükümeti ile dayanışma içerisinde olacak bir Türkiye’nin kısa ve orta erimde birtakım stratejik kazanımları olacaktır. Libya’dakine misal bir deniz yetki alanı mutabakatı, Mavi Vatanı güçlendirecek, Doğu Akdeniz’de Kıbrıs ve Yunanistan’a karşı pozisyonunu güçlendirecektir. Zati Yunanistan, GKRY ve AB şimdiden çatlak ses çıkarmaya başlamıştır.

Yeni devirde Türkiye kazanacak birebir vakitte kazandıracak da bir pozisyonda olacaktır. Suriye’nin ayağa kalkması yalnızca parayla olmayacaktır. Devlet çarklarının kurulmasında başat rol Türkiye’nin olacaktır. Devlet çarkları işlemeye başlarsa esasen Suriye kendi ayakları üstüne durabilecektir. Ayağa kalkmayı,

Katar’ı da unutmadan, Türkiye sağlayacaktır.

Suriye’nin milletlerarası alanda yerini alması, resmiyet kazanması ve yaptırımların kaldırılmasında yeni idarenin mentörü, destekçisi ve kolaylaştırıcısı Türkiye diplomasisi olacaktır.

Suriye’de yeni periyotta ortaya çıkabilecek istikrarsızlıklar Türkiye’yi direkt etkileyecektir. Suriye içerisinde yeni idareye sıkıntısız geçiş için güçlü adımlar atılmakla birlikte dertli bir süreç olacağı açıktır. Şu an için PYD–YPG bölgesi, Suriye’nin toprak bütünlüğünü sağlama açısından bir risk olarak durmaktadır. Trump başkanlığındaki idarenin bölge ile ilgili hali risk oranını belirleyecektir.

Ondan daha büyük tehdit, fırsattan istifade Suriye topraklarında 400 kilometrekareye yakın toprağı işgal eden ve aslında Golan Tepeleri’ni uzun yıllardır işgali altında İsrail’den gelecektir. Türkiye, Suriye üzerinden artık İsrail’le komşudur ve Suriye bağlamında İsrail’in yasal olmayan tasarrufları yanıtsız kalmayacaktır.

İlerleyen periyotlarda Suriye’de Türkiye öncülüğünde evvelki ‘direniş ekseni’nden daha güçlü bir ‘Püskürtme Ekseni’ oluşturulacaktır dersek mübalağa etmiş olmayız. Lakin bunun tabi ki bir maliyeti olacaktır.

Burada kazananlar safında, uzun yıllardır Suriye konusunda, öbür önde gelen Arap ülkelerinden ayrışarak Türkiye ile birlikte hareket eden Katar’ın, çok istikametli olarak çıkarlı çıktığını, milletlerarası tartısı ve itibarının daha da arttığını ve bilhassa de Esed devrinde rafa kaldırılan Katar–Türkiye doğal gaz borusunun hayat geçirilme ihtimalinin belirdiğini söyleyebiliriz. Böylelikle Katar Türkiye üzerinden Avrupa pazarına ulaşırken, Avrupa’nın güç güvenliğinin arttırılmasına katkı sağlayacaktır.

ABD ve onun üzerinden İsrail de karlı çıkanlar tarafındadır. İran’ın direniş ekseninin kırılması ve İran’la birlikte Hizbullah’ın Suriye’den çıkarılması her ikisinin de lehinedir. Ayrıyeten İsrail fırsattan istifade Suriye’nin kimi topraklarını milletlerarası hukuka karşıt olarak işgal etmiştir.

Şu da var ki, halk tabanı olan güçlü bir Suriye hükümeti İsrail açısından evvelkinden daha büyük bir tehdit oluşturacaktır.

İran’ın Suriye’den çıkarılması Arap ülkeleri açısından İran’ın nüfuzunun genişlemesini istemedikleri için bir yarardır. Tıpkı formda Avrupa da bir taraftan Suriye artık göçmen üretmeyeceği ve öteki taraftan da ellerine ülkelerinde sığınma hakkı verdikleri Suriyeli göçmenleri geri gönderme fırsatı oluştuğu için kazananlar tarafındadır.

Kaybedenler kulübünün önde gelenleri Esed rejimi yönetici seçkini, İran ve vekilleri, Hizbullah ve Rusya’dır.

İran, Hizbullah ve Rusya stratejik hezimete uğramışlardır.

İran’ın ‘Direniş Ekseni’ kırılmış, Akdeniz ve Lübnan’la Irak üzerinden direkt temas sağlayan koridor çökmüştür. İranlı önderler zevahiri kurtarıcı açıklamalar yapsalar da bu ‘İslam Devrimi’ İran’ının tarihi hezimeti İran’da kellelerin alınacağı bir hesaplaşmayı tetikleyecektir.

Ayrıca, İran’ın nüfuzu altındaki Irak’ta da tartışmalar başlayacaktır.

Rusya’nın Suriye ile Sovyetler periyoduna kadar giden jeostratejik alakası kopma noktasına gelmiştir. Suriye, aslında, Ukrayna savaşı öncesine kadar üstün güç refleksleri veren Rusya’yı savaşın ne kadar yıprattığının canlı bir kanıtıdır.

Bu satırların müellifi, yeni Suriye oluşurken art planda, kimi pazarlıklar ve üslerin bir formda kalması karşılığında Rusya’nın, istemeyerek de olsa, bir mutabakatı olduğuna inanmaktadır.

Bu noktada unutulmaması gereken bahis şudur: Bu hezimeti hazmetmekte zorlanacak İran ve Rusya çeşitli enstrümanlarla kendilerini bu duruma sokanlardan intikam almak için fırsat bekleyeceklerdir. İran, hem de en üst seviyeden, bu hususta Türkiye’ye dişlerini göstermeye çoktan başlamıştır.

Suriye’deki değişimin kıymetli kaybedenlerinden biri de Hizbullah’tır. Suriye iç savaşında giriştiği mezhep savaşları, kendisine Suriye’de milyonlarca düşman kazandırırken, İsrail’e karşı verdiği çaba ile İslam Dünyasında elde ettiği prestijini sarsmıştı.

Suriye’nin düşmesi ile, yeni idarenin Hizbullah aksisi olduğunu unutmadan, Hizbullah’ın Lübnan–Suriye–Irak üzerinden direkt İran’a uzanan ayakta ve hayatta kalabilmesi için hayati değere sahip stratejik derinliği bitmiş, Lübnan’ın kuzeyi ile sınırlanmıştır.

Ayrıca, Suriye’nin kaybedilmesi ile Hizbullah’ın, 15 yıllık Lübnan iç savaşını bitiren Taif muahedesi gereği kendisine verilen başka bir silahlı güç bulundurma hakkı Lübnan içerisinde de sorgulanır hale gelecektir.

Esed rejiminin çökmesiyle birlikte bölgesel istikrarlar de etkilenmiştir. İstikrarlar büyük oranda Türkiye lehine değişmiştir ve yeni Suriye’nin şekillenmesinde Türkiye’nin büyük katkısı olacaktır. Bununla birlikte tehdit algıları coğrafya olarak büyüyecek ve çeşitlenecektir.

Bu ortada sürece başından beri çok boyutlu takviye veren Katar’ı Türkiye’den farklı düşünmemek gerekir. Katar da Suriye’deki güç dengelerinde kıymetli bir yer işgal etmektedir.

Esed devri Suriye’de adeta at oynatan İran ve Hizbullah büsbütün, Rusya ise kısmen beklenmedik bir formda güç istikrarlarının dışına itilmiştir.

‘Direniş Ekseni’nin çökmesi ve aktörlerinin zayıflaması İsrail’in de şimdilik elini güçlendirmiştir.

Güçlenen Suriye ve üstte oluşturulacağını umduğumuzu söylediğimiz ‘Püskürtme Ekseni’ ile birlikte İsrail ne Suriye ve ne de işgal altındaki Filistin’de istediği üzere at oynatamayacaktır.

Suriye’de halk tabanı olan güçlü bir hükümet toprak bütünlüğünü sağlama ve her bir karış toprağında egemenliğini tesis etmeye çalışacağı için, merkezin güçlenmesi Suriye topraklarının hala yüzde otuzuna yakınını elinde tutan PYD–YPG ve destekçisi ABD’nin güç istikrarları içerisindeki tartısını azaltacaktır. 20 Ocak 2025’te ABD’nin dizginlerini eline alacak olan Trump idarenin Türkiye ile olası yakınlaşması terör kümesini büyük ölçüde denklemin dışına itecektir.

Suriye iç savaşı vaktinde kayıp olan ve yeni periyotta Türkiye’nin nüfuz kazanmasından rahatsız bilhassa de Körfez Arap ülkeleri, Araplık davası ve para üzerinden yine güç istikrarları içerisinde kendilerine yer bulmaya çalışacaklardır. Bu Arap ülkelerinin bir biçimde Türkiye’ye yakınlaşmalarına da vesile olacaktır.

Bu bağlamda en dikkat edilmesi gereken bölgesel güç İsrail olacaktır. İsrail sonlarına yakın bir Türkiye varlığını engelleme yolunda güçlü bir Suriye devleti kurma gayretlerini baltalamak için elinden geleni yapacaktır. İsrail’in stratejisinin bir modülünü da PYD–YPG’ye dayanağının güçlendirilmesi oluşturacaktır.

Suriye’de yeni idare her geçen gün şekilleniyor. Bakanlar atanıyor, devlet çarkları dönmeye başladı. Kısa müddette durumların olağana dönüyor olması şu ana kadar yumuşak bir ihtilalin gerçekleşiyor olmasından dolayıdır. İdaresi ele geçiren devrimciler, istisnalar hariç, intikamcı olmayan, tersine kuşatıcı ve çoğulcu bir hal sergiliyorlar. Davranışlarına bakılınca, silahla değil de güya sandıktan çıkıp gelmiş gibiler. İdlib’deki mikro devlet modelini tüm Suriye’de hayata geçirmeye başladılar. Bu da devletin bocalamadan yönetilmesi noktasında değerli bir avantaj oluşturmaktadır.

Devlet kapısını, evvelki periyotta affedilemeyecek cürüm işleyenler dışında, herkese açtılar. Devlet işlerinin akışında genel olarak bir-iki gün dışında neredeyse kesinti olmadı, devlet kurumlarına ziyan verilmedi. Bu da Suriye’de yumuşak ihtilal nedeniyle yumuşak bir geçiş periyodu yaşanacağının sinyallerini veriyor. Bu durum ülkenin fazla hırpalanmadan olağanlaşması açısından büyük avantajdır.

Mevcut olumlu iç ve dış siyasi atmosferden ve Şam’a ağır bir milletlerarası heyet dalgası oluşmasından anlaşılan yeni idarenin resmen tanınmasında ve evvelki periyot uygulanan ambargoların kaldırılmasında tesirli olacak üzere gözüküyor.

Yeni idarenin üstte saydığımız avantajlarına karşın önünde, tek başına altından kalkması mümkün olmayan, büyük bir sorun yığını duruyor. Bunların bir kısmı dahili ve bir kısmı da dış irtibatlı sıkıntılardır.

Detaylarına girmeden sayacak olursak, içeride öncelikle yeni devletin kurgulanması ve uygulanması, ne cins bir çoğulcu, kuşatıcı mozaik hükümet kurulacağı, güvenlik ve asayişin tüm Suriye’ye nasıl yayılacağı, yeni ordu ve emniyet gücünün nasıl oluşturulacağı, silahlı kümelerin, bilhassa de yabancı savaşçıların nasıl tasfiye edileceği, şahinlerin nasıl ikna edileceği, ekonomik meselelerin nasıl çözüleceği, altyapı dahil yine imar için nasıl kaynak bulunacağı, toprak bütünlüğü ve tüm Suriye topraklarında egemenliğin nasıl sağlanacağı, milyonlarca mültecinin nasıl geri getirileceği, milletlerarası tanınırlığın nasıl sağlanacağı, yaptırımların nasıl kaldırılacağı, İsrail’in Golan Tepeleri’ne ek olarak otorite boşluğunda işgal ettiği bölgelerden nasıl çıkarılacağı üzere birçok meseleyle karşı karşıya yeni idare.

Yeni Suriye idaresinin bütün bu meselelerin altından en azından finansal kaynak bağlamında tek başına kalkması mümkün gözükmüyor. Türkiye’nin ivedilikle bir ‘Suriye’nin Dostları’ üzere bir konferansla donör toplantısı yaptırması elzem üzere gözüküyor. Memleketler arası kurumların muhtemel katkılarını da yönlendirmek gerekiyor.

Baas rejimi ve Esed hanedanı devrinin sona ermesiyle Suriye’de bir periyot sona erdi, bölgesel güç istikrarları değişti. Umut edilir ki çok daha farklı, halkına yararlı yeni bir periyot olsun. Yeni periyotta, bölgedeki Suriye üzere kilit bir ülkenin zayıf kalması ya da güçlenmesi yeni idarenin hüneri ile ilişkili olacak. Lakin her hâlükârda halkı ile savaşan, yüz binlerin kanını döken, on binleri hapishanelerde çürüten azınlık bir rejimden daha güzeli olacaktır.